“Tıbbi Gashlighting”e Dikkat, Her Şey Kafada Bitmiyor Olabilir

Türkçe’de içime sinen bir karşılık bulamadığım için yazı boyunca ‘gaslighting’ terimini kullandım.

İlk defa 1944 yılında sahnelenen siyah-beyaz Gaslight (Işıklar Sönerken) filminde, baş karakter Paula (Ingrid Bergman) yatak odasında tek başına oturur. Eşi Gregory, Paula’nın haberi olmadan evdeki gaz lambasının ışığını her gün biraz kısar. Paula ışığın kısıldığını fark eder ancak bunu eşinin yapabileceğini düşünmez. Bu yüzden ışığın kısıldığından tam olarak emin olamaz. Paula git gide kendi algılarından şüphe duymaya başlar ve bu sefer çığlık atarak aklını kaybettiğine ikna olur. Muhtemelen bu filmin başarısından etkisiyle 1970’lerden itibaren psikoloji alanında “Gaslighting” terimi yaygın bir şekilde kullanılmaya başlamıştır.

Bir manipülasyon şekli olan gaslightingle iki yetişkinin ilişkisinde karşılaşabildiğimiz gibi, yetişkin-çocuk ilişkisi, hasta-sağlık çalışanı ilişkilerinde de karşılaşabiliriz. Bu yazının konusu, özellikle tıbbi tanı süreçlerimizde karşımıza çıkan türü…

Belirtileri birkaç haftadır, belki aylardır ya da çocukluğunuzdan beri fark ettiniz. Doktor doktor gezdiniz ama cevap alamadınız. Zamanla belirtiler ilerledi ve günlük yaşamınıza sirayet etmeye başladı.

Bu yüzden tekrar doktora gittiniz, bazı cevaplar ve çözümler aradınız. Ama yine de tanı konulamadı ya da yanlış tanı konuldu... Her yıl 12 milyondan fazla yetişkin yanlış tanı almaktadır. İşin vahimi, bu yanlış tanıların yaklaşık %15'i ciddi rahatsızlıkları olan, %28'i hayati tehlikesi olan hastalara konmuş olması...

Derman bulamadığınız doktor size ‘’her şey kafada bitiyor” ya da ‘’bu belirtiler bir anlama gelmiyor, bir psikoloğu düşündünüz mü?” diyebilir.

Siz ise her seferinde kendinizi daha şaşırmış, sinirli, hatta endişeli ve depresif hissedersiniz. “Her şey gerçekten kafamda mı bitiyor” diye düşünmeye bile başlayabilirsiniz.

Tıbbi gashlighting her yıl milyonlarca insanın başına geliyor.

Tıbbi gashlighting nedir?

Genel tanımıyla gashlighting, kendinden şüphe duymaya ve birinin akıl sağlığını, gerçeklik algısını veya yaşadıklarını sorgulamasına neden olan bir psikolojik manipülasyon şeklidir. Tıbbi gashlighting yaşayan kişi genellikle, doktor randevusundan kafası karışmış, endişeli hatta biraz deli hissederek ayrılır. Gaslighting, istismarcı ve mağdur arasında bir güç dengesizliği içerdiğinden, kişisel, profesyonel, kamusal figürlerde ve hatta hekim-hasta ilişkilerinde de olabilir.

Tıbbi gashlightingde, bir sağlık uzmanı hastasının belirtilerini küçümser veya reddeder, semptomlarını abarttığını ifade eder ve sorunun başka bir şeyden kaynaklandığını düşünmesi için manipüle eder.

Tıbbi gashlighting kendini nasıl gösterir?

Gashlighting kafa karıştırıcı ve tanınması zor olabilir çünkü olayın özü zaten şaşırtmaca içerir. Tanımlamayı zorlaştıran şey, genellikle güvenmeniz gereken biri tarafından uygulanmasıdır.

Dikkat edilmesi gereken bazı işaretler şunlardır:

· “Alacakaranlık kuşağı” etkisi: Gaslighting kurbanları yaşadıkları durumun gerçek dışı olarak hissettirildiğini belirtmiştir.

Gashlighting uygulayanlar,

· Hastaya belirtilerinin abartılı olduğunu belirtir.

· Belirtileri az gibi gösterir veya belirtilerin “normal” olduğunu söyler.

· Hastalara söylediklerinin doğruluğunu sorgulatır.

· Sizi deli, aşırı tepki veren veya çok hassas olarak tanımlayan bir dil kullanır.

· Herhangi bir tıbbi test yapılmadan, bilimsellikten uzak şekilde; cinsiyet, kimlik, yaş, cinsel yönelim veya etnik kökene dayalı tanı varsayımları yapar.

· Kronik belirtilere rağmen daha fazla tıbbi testi reddeder.

· Önceki test sonuçlarını, değerlendirmeleri veya diğer doktorlardan gelen bilgileri göz ardı eder.

· Kendinizden şüphe etmenizi ve net düşünme yeteneğinizi sorgulamanızı sağlar.

· Suçu size yani hastaya yükler.

Tıbbi gashlightingin etkileri nelerdir?

Özünde gashlighting, hastanın kendinden şüphe etmesini sağlamak ve belirsizlik yaratmak için bilinçli veya bilinç dışı şekilde yapılır. Bu durum hastanın ruh sağlığına zarar verebilir. Kronik hastalıklar, nadir hastalıklar ve kanser gibi daha ciddi hastalıkların teşhis edilmesi daha uzun sürebileceğinden veya daha derinlemesine test gerektirebileceğinden, tıbbi gashlighting maalesef ölümcül olabilir.

Eğer bununla karşılaştıysanız, artan anksiyete, depresyon, düşük benlik saygısı, (akut) travma sonrası stres bozukluğu, hipervijilans (aşırı uyarılmışlık), sosyal fobiler ve hatta intihar düşüncesi yaşayabilirsiniz.

Ek olarak, uygun şekilde tedavi edilmeyen, hastalığının kök nedenine inilmeyen veya tamamen tedavi edilmeyen hastada belirtiler kötüleşmeye başlayabilir ve yeni belirtiler oluşabilir. Yakın tarihli bir çalışma, tanı hatalarının hasta ölümlerinin yaklaşık %10'una etkisi bulunduğunu ve hastanelerdeki istenmeyen olayların %6- %17'sini oluşturduğunu bildirmiştir.

Gaslighting yaşıyorsanız ne yapmalısınız?

Gaslighting hasta ve sağlık uzmanı arasındaki güveni kırar. Bu yüzden belirtiler görmenize rağmen (herhangi bir) doktora tekrar gitmekte tereddüt ediyor olabilirsiniz.

Gaslighting kurbanı olmayıp ses çıkarmaya çalışılmalıdır. Ses çıkarmanın birkaç yolu vardır:

1) Şikâyette bulunun. Belirli bir sağlık uzmanından tekrarlanan gaslighting (hatta sadece bir kere) yaşadıysanız, şikâyette bulunma hakkınız vardır. Durumu işverenlerine veya hatta sağlık bakanlığına bildirebilirsiniz.

2) Mümkün olduğunca çok kişiye söyleyin. Birden fazla kişiye söylediğinizde, sizi destekleyebilir ve deneyiminizi doğrulayabilirler. Yaşadıklarınız, belirtileriniz ve doktorunuzla eşleşince, deneyimlerinizin gerçek olduğunu doğrular. Kişisel doğrulamaya ek olarak, bu konuda ne kadar çok konuşursanız, hasta topluluklarında konu hakkında o kadar fazla farkındalık yaratırsınız. Deneyimleriniz hakkında bilgi sahibi olmak, başkalarının gaslighting yaşayıp yaşamadıklarını ve bununla nasıl başa çıkacaklarını belirlemelerine yardımcı olur.

3) Bir terapiste danışın. Hastalığı kafanızda yaratmış olmasanız bile zihinsel sağlık sorunlarını ekarte etmek güvenlidir. Bir terapistle konuşmak, gaslighting etkilerini yönetmenize de yardımcı olabilir.

(Çeviriye katkı: Hastanın, hastalık hastası yani hipokondriya olmadığı ekarte edilmelidir. Çünkü hastalık hastalığı tanısı alan kişiler gerçekten tıbben bedensel bir hastalığı olmadığı halde doktorlara inanmaz ve ciddi bir beden hastalığı olduğunu savunurlar. Ayrıca “psikosomatik” hastalıklar da dikkate alınmalıdır.)

4) İkinci veya üçüncü bir görüş alın. Sıklık, şiddet ve uzunluk dahil olmak üzere tüm belirtilerinizin bir günlüğünü tutun. Sadece günün belirli bir saatinde mi ortaya çıkıyor? Sağlığınızı daha iyi ya da daha kötü yapan bir şey var mı? Ne kadar çok bilgi sağlayabilirseniz o kadar iyi olur. Ek olarak, belirtileriniz veya potansiyel teşhisinizle ilgili bir soru listesi ile randevunuza hazırlanın.

Merhamet edin!

Tıbbi gaslightingden bahsederken, birçoğu benzer semptomlara sahip yüz binlerce tanı olduğunu ve sağlık çalışanlarının karşılaştığı çeşitli çalışma koşullarının olduğunu akılda tutmak önemlidir. Birçok sağlık çalışanı uzun saatler ve stresli koşullar altında çalışıyor ve size doğru cevapları vermek için hem kişisel hem de profesyonel olarak ellerinden gelenin en iyisini yapıyorlar.

Günün sonunda, doktorlar da insandır ve her şeyi bilemezler. Ve hasta olarak, tanı sürecinde kendinize sabır ve şefkat göstermelisiniz.

Doktor hasta ilişkisinin en önemli yönü, güven ve iş birliği üzerine kurulu olmasıdır. Hastanın açık ve dürüst olması ve yaşadıklarının duyulduğunu hissetmesi, buna karşılık doktorların da hastasının endişelerini gerçekten dinlemesi ve mümkün olan en iyi bakımı sunması gerekir.

Tıbbi gashlighting yaşadığınızı düşünüyorsanız, yalnız olmadığınızı bilin. Bunu yaşayan yüzlerce kişi var ve size hak ettiğiniz bakımı sağlayacak yüzlerce tıp uzmanı var.

Not: Çeviri katkısı için Hemşire İncinur Akifoğlu’na teşekkürlerimle…

Çeviri:

https://blog.patientslikeme.com/patient-experiences/is-your-doctor-gaslighting-you/?utm_medium=email&utm_source=newsletter&utm_campaign=oct_2020_news