Veriler Ne Anlatır? İstatistiğe Yeni Başlayanlar İçin Temel Kavramlar

İstatistik kulağa karmaşık gibi gelse de, aslında çok temel bir sorunun peşindedir:

“Veriler bize ne anlatıyor?”

Bu yazıda, istatistikle yeni tanışan herkes için, temel kavramları sade bir dille ele alıyoruz. Hazırsan, verilerin dünyasına ilk adımı atalım!

📊 İstatistik Nedir?

İstatistik, veriler aracılığıyla çevremizdeki dünyayı anlamaya çalışan bir bilim ve sanat dalıdır.

Yani istatistik, sadece sayılarla uğraşmak değil, sayılara anlam yükleme işidir.

Kısaca söylemek gerekirse:

➡️ İstatistik = Verilerden öğrenme sanatı

🔍 Nicel ve Nitel Araştırma Arasındaki Fark

İstatistikte, araştırma yaparken genellikle iki temel yaklaşım vardır:

Nicel Araştırma Nitel Araştırma

"Ne kadar?" gibi sorular sorar "Nasıl?" veya "Neden?" gibi sorular sorar

Ölçülebilir verilerle çalışır Gözleme, görüşmeye, yorumlamaya dayanır

Sayılar ve oranlar Anlatılar ve kavramlar

Örnek: “Öğrencilerin %60’ı ders çalışıyor mu?” Örnek: “Öğrenciler neden ders çalışmak istemiyor?”

Her iki yöntem de önemlidir. Ne sorduğuna göre hangisini seçeceğin değişir.

🧩 Değişken ve Veri Nedir?

Bu ikiliyi karıştırmak kolay ama aralarında net bir fark var:

• Değişken: Ölçtüğümüz şeyin adı (örneğin: yaş, cinsiyet, puan, kilo)

→ SPSS ya da Excel’de sütun başlığı

• Veri: O değişkene ait sayısal bilgi (örneğin: 22 yaş, 65 kg)

→ Her bir hücredeki bilgi

📐 Parametre mi, İstatistik mi?

• Parametre: Tüm evrenin (tüm popülasyonun) ortalaması, standard sapması vb. (μ, σ gibi sembollerle gösterilir)

• İstatistik: Sadece araştırmaya katılan örneklemin (yani küçük bir grubun) hesaplanan değerleri (x̄, s gibi)

🔎 Not: Gerçek hayatta genellikle örneklem üzerinden çalıştığımız için, çoğunlukla istatistik kullanırız.

🎯 Bağımlı ve Bağımsız Değişken Ne Demek?

Bir değişkenin diğerini etkileyip etkilemediğini inceleriz.

• Bağımsız değişken (neden olan): Örneğin, "günde kaç saat ders çalıştın?"

• Bağımlı değişken (etkilenen): Örneğin, "aldığın sınav notu"

Yani:

Çalışma süresi → sınav notunu etkiler

📌 İstatistik çoğu zaman, bu iki değişken arasındaki ilişkiyi araştırmakla ilgilenir.

👥 Bağımlı ve Bağımsız Örneklem Nedir?

Bu kavramlar genellikle karşılaştırmalı analizlerde karşımıza çıkar.

• Bağımsız örneklem:

İki farklı grup karşılaştırılır (örneğin, A sınıfı ile B sınıfı).

• Bağımlı örneklem:

Aynı grup birden fazla kez ölçülür (örneğin, eğitim öncesi ve sonrası aynı kişiler).

📌 Örnek:

Bir gruba eğitim veriliyor ve önce-sonra testi uygulanıyorsa → bağımlı örneklem kullanılır.

🎁 Özetle:

• İstatistik, sadece sayı toplamak değil; sayılardan anlam çıkarma sanatıdır.

• Nicel ve nitel araştırmalar farklı sorulara yanıt verir.

• Değişken, ölçtüğün şeyin adıdır. Veri, onun içeriğidir.

• Bağımlı ve bağımsız değişken, ilişkileri analiz etmemize yardımcı olur.

• Bağımsız ve bağımlı örneklem, karşılaştırma yöntemine göre belirlenir.